درباره نمایش «گور پلاس»
فروپاشی دوباره نهاد خانواده
به نظر میآید بازنمایی نهاد خانواده در تئاتر این روزهای ما یك اولویت گریزناپذیر باشد و راهكاری مناسب برای عبور از محدودیتهای پیدا و پنهان دستورالعملهای هیاتهای نظارت و ارزشیابی. اینكه در غیاب نهادهای رسمی برای سامانبخشی به وضعیت معیشتی توده مردم، نقش خانواده همچون یكی از آخرین سنگرهای تابآوری اجتماعی، اهمیتی روزافزون یافته، امری است انكارنشدنی. مساله اما بحرانی نشان دادن بیش از اندازه این نهاد اجتماعی است كه میدانیم این روزها حال و روز خوشی ندارد و به تبع آن، توش و توان چندانی هم برایش باقی نمانده تا در مقابل هجوم انواع مشكلات، پناهی باشد برای اعضای خانواده و امكان مقاومت كردنشان.
نمایش «گور پلاس» هم از این قاعده مستثنی نیست و میتوان آن را از اجراهایی دانست كه بنیانشان بر بازنمایی بحران و فروپاشی خانواده ایرانی قوامیافته، اما شوربختانه چندان كه باید به نقش ساختارهای رسمی چون دولت در این زمینه نپرداخته است. دلیل اصلی بحران در خانواده معاصر ایرانی آنچنانكه اینجا بازنمایی میشود بیشتر اقتصادی است و لاجرم این بحران فزاینده به كلیت خانواده تسری یافته و مناسبات اخلاقی را به تباهی كشانده و بر منازعات انسانی دامن زده است.
شهاب و وهاب مهربان در جایگاه نمایشنامهنویس، از یك الگوی تثبیتشده برای خلق موقعیت دراماتیك نمایش «گور پلاس» استفاده میكنند كه میتوان آن را اینگونه صورتبندی كرد: بحران از خانه آغاز میشود، همانجا ادامه مییابد و اگر قرار به حل و فصلش باشد در همانجا هم به پایان میرسد. خبر چندانی از فیگور «دیگری» نیست و حتی جنازهای كه وسط خانه پیدا شده مربوط است به همسایهای مسن كه به تازگی مادر خانواده را صیغه كرده و از این طریق توانسته به شكل پنهانی به خلوت خانه نفوذ كند. به واقع ترس از حضور یك غریبه، یك «دیگری» تمام عیار كه ناشناخته باشد و امكانی نامكشوف برای عبور از این قبیل وضعیتهای پرتنش خانوادگی، اینجا هم مشهود است و بازتولیدكننده همان مسیر تثبیتشده این سالها در ساختن كلیشههای مرسوم خانوادگی.
به هر حال خلق فضاهای باورپذیر اجتماعی به روایتی رئالیستی احتیاج دارد كه تا حد ممكن از امر متضاد، اضافی و ناشناخته به دور باشد. از این منظر میتوان «گور پلاس» را ذیل تئاتر رئالیستی و جهانبینیاش به تماشا نشست كه مبتنی است بر پناه بردن به اندرونی خانه و تلاش برای حل و فصل مشكلات در همان مكان به اصطلاح امن.
به لحاظ اجرایی شهاب مهربان در مقام كارگردان، رویكردی واقعگرایانه به اتمسفر صحنه دارد و در این مسیر تا حدود زیادی موفق عمل كرده و توانسته به ریتم مناسب و میزانسنهای فكر شده دست یابد. طراحی صحنه از دو اتاق تشكیل شده كه در مجاورت یكدیگر قرار دارند و یادآور خانههای كوچك شهرهای بزرگ هستند. مبلمان داخل خانه رنگآمیزی خوبی دارد و چندان موجب خستگی بصری مخاطبان نمیشود. بازیها بر مدار رئالیسم، باورپذیر و تماشایی است. حضور داریوش رشادت در نقش فریدون یا همان برادر بزرگ خانواده به یادماندنی است. فریدون كه تلاش دارد در غیاب پدر، اقتدار او را به نمایش گذارد، این روزها با پوشیدن لباس خروس در یك رستوران كار میكند. مردی فاقد جایگاه اجتماعی مطمئن كه به پنهانكاری روی آورده تا شاید زندگیاش را نجات دهد اما این عدم صداقت موجب رنجش خواهرش فتانه با بازی خوب الهام اخوان و برادرش فرهاد با نقشآفرینی مهدی یگانه شده است. فتانه دختری است كه با رازداری میخواهد كیان خانواده را حفظ كند و فرهاد جوانی است كه ادعا دارد در لیگ برتر فوتبال مشغول توپ زدن است. اما سوای این مسائل، جنازه مرد همسایه بهانهای میشود كه این پنهانكاری تداوم نیافته و پای دختری به نام سوگل كه نقشش را پرتو مهر ایفا میكند به این خانه باز شود. به همراه سوگل كه لكنت دارد و در پی پدرش به این خانه مراجعه كرده، نامزد افغانستانیاش حضور دارد با بازی میلاد مرادی كه گویا شغلی پردرآمد در سازمان ملل در رابطه با پناهجویان یافته و باید بلافاصله بعد از مراسم ازدواج با سوگل به سوییس مهاجرت كند.
وضعیت بد اقتصادی، فقیر شدن طبقه متوسط و توسل به دروغ و پنهانكاری، در نمایش «گور پلاس» عیان است. لحن كمیك اجرا به خوبی توانسته از تلخی ماجرا بكاهد و نمایش را تا حدود زیادی برای تماشاگران تحملپذیر كند. شهاب مهربان نشان داده در قصهگویی مهارت خوبی دارد و در اغلب تئاترهایی كه بر صحنه آورده، عنصر تعلیق به فراموشی سپرده نشده است.
در نهایت میتوان گفت این اجرا قدمی است رو به جلو برای كارگردان این نمایش، اما شهاب مهربان برای ادامه مسیری كه انتخاب كرده احتیاج دارد فهم خود را از اجتماعی كه روایت میكند، گسترش دهد. مطالعات جامعهشناختی و اتخاذ سیاست بازنمایی طبقات اجتماعی از مهمترین اولویتها در این عرصه است.
محمدحسن خدایی
